De afgelopen dagen heb ik het boek Eindeloos bewustzijn, een wetenschappelijke visie op de bijna-dood ervaring van cardioog Pim van Lommel gelezen. Ik vindt het een fantastisch boek. Vooral omdat de auteur het materialistische wereldbeeld dat nog sterk heerst in de wetenschap, op wetenschappelijke gronden op losse schroeven zet. Dit boek kan bijdragen aan een paradigmaverandering in de samenleving ten aanzien van essentiële vraagstukken over leven, dood en bewustzijn.
Het gedachtegoed uit dit boek is naar mijn idee van belang voor ieder mens. Het is van grote praktische betekenis voor werkers in de gezondheidszorg en voor stervende patiënten en hun familie. Dag Hammarskjold (1905 – 1961) schreef in zijn boek Merkstenen: De manier waarop wij tegen de dood aankijken, bepaalt hoe wij in het leven staan.
Het boek wordt ook in andere talen uitgegeven. Dat verbaast mij niets, want wat mij betreft is dit het standaardwerk over bijna- dood ervaringen (BDE), een term die voor het eerst gebruikt is door Raymond Moody (NDE, near death experience), auteur van het het in 1975 gepubliceerde boek Leven na dit leven, dat een wereldwijde bestseller werd. Van Lommel is met zijn boek beslist niet over een nacht ijs gegaan. Hij verwijst naar allerlei onderzoeken die gedaan zijn en wijst op belangwekkende bevindingen en sterke en zwakke punten. Eindeloos bewustzijn is duidelijk een levenswerk van Pim van Lommel.
Wat is een goede definitie van een bijna-dood ervaring? Professor Janice Holden, voorzitter van IANDS, de International Association of Near Death Studies, schrijft: Bijna-dood ervaringen zijn de gemelde herinneringen aan indringende psychologische ervaringen met algemeen voorkomende “paranormale”, transcendente en mystieke kenmerken, die optreden tijdens een speciale bewustzijnstoestand die ontstaat tijdens een periode van een werkelijk of dreigend lichamelijk, psychologisch, of spiritueel overlijden, en deze ervaringen worden gevolgd door algemeen voorkomende nawerkingen.
In 1969 werd Van Lommel geconfronteerd met een bijzondere bijna dood ervaring van een patiënt van hem. In 1986 las hij een boekje over bijna dood ervaringen van George Richie met de titel Terugkeer uit de dood. Hij raakte gefascineerd door dit fenomeen en ging zelf onderzoek doen naar BDE’s bij patiënten van hem. In samenwerking met vele anderen startte hij een langdurig, nauwkeurig en uitgebreid onderzoek naar 344 mensen die een een hartstilstand hebben overleefd, van wie een 62 een BDE bleken te hebben meegemaakt. Dat leidde tot een publicatie met een grote impact in het gerenommeerde medische tijdschrift The Lancet.
De onderzoeker Kenneth Ring onderscheidt de volgende vijf fasen in een BDE:
1. De affectieve fase met gevoelens van absoute vrede, kalmte, overgave en geluk. De pijn is verdwenen. Deze fase wordt bijna altijd als positief ervaren en komt in 60 procent van de gevallen voor.
2. De fase van het verlaten van het lichaam, hetgeen in 37 procent van de gevallen wordt gemeld. Sommige mensen ervaren alleen het gevoel geen lichaam meer te hebben, zij ervaren geen pijn of beperking meer, anderen kunnen hun levenloze lichaam en de omgeving zien vanuit en positie boven hun lichaam. Zij kunnen helder waarnemen en ‘horen‘ wat er wordt gezegd. Zij voelen geen band meer met hun lichaam en zij ervaren zichzelf als compleet en helder.
3. In deze fase (23 procent) komen de mensen in een donkere, meestal vredige omgeving. Sommigen blijven in deze fase hangen.
4. In 16 procent van de gevallen beweegt men zich met hoge snelheid door een tunnel naar een niet verblindend, zeer helder licht, dat onvoorwaardelijke liefde en acceptatie uitstraalt.
5. De vijfde en laatste fase bestaat uit het betreden van een andere, niet-wereldse dimensie van ongelofelijke schoonheid, met mooie muziek, en soms het ontmoeten van overleden vrienden en familieleden. Hier kan ook de terugblik en vooruitblik worden ervaren. Het kost mensen de grootste moeite om vanuit deze omgeving terug te moeten keren naar het lichaam.
Een BDE (wordt ook wel geïnterpreteerd als: Bewustwording Door Ervaring) is een ingrijpende ervaring die erom vraagt om goed te worden verwerkt. Begripvolle therapeuten kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Vaak zijn betrokkenen terughoudend om erover te praten omdat er bij anderen geen begrip voor is en de ervaring moeilijk in woorden is uit te drukken. Mensen die een hartstilstand en een BDE hebben ervaren staan na acht jaar anders in het leven dan mensen die alleen maar een hartstilstand (zonder BDE hebben ervaren). Ze zijn duidelijk intuïtiever geworden. Na acht jaar werd met een BDE een duidelijk hogere score gevonden bij:
1. gevoelens tonen
2. afname van het belang van wat anderen van je vinden
3. accepteren van anderen
4. medeleven met anderen
5. betrokkenheid bij het eigen gezin
6. afname van de waardering van geld en bezit
7. toename van het belang van natuur en milieu
8. afname van het belang van en hogere levensstandaard
9. waardering van gewone dingen
10. gevoel voor sociale rechtvaardigheid
11. zingeving aan eigen leven
12. afname van kerkbezoek
13. toename van interesse in spiritualiteit
14. afname van de angst voor de dood
15. afname van de angst voor het stervensproces
16. toename van het geloof in leven na de dood
In de esoterie is al heel lang bekend dat we door zelfdoding nooit een oplossing is uit de moeilijkheden waarmee we te maken hebben. Het onderzoek naar BSE’s bevestigt dit. Bij een mislukte zelfdoding meldt minstens 20 procent een BDE. Die bijzondere ervaring verandert het leven van ernstig depressieve mensen meestal ingrijpend en in positieve zin. Zij hebben door hun BDE geleerd dat de zelfverkozen vlucht uit het leven niet helpt om de problemen op te lossen waarvoor ze wilden vluchten; men neemt de problemen dan gewoon mee, en eenmaal zonder lichaam lijkt een oplossing vinden veel lastiger.
In de wetenschap wordt er nog steeds van uitgegaan dat ons bewustzijn het gevolg is van hersenactiviteit. Het onderzoek naar BDE’s laat zien dat er wel degelijk helder bewustzijn mogelijk is terwijl het hart stil staat en er geen meetbare hersengolven zijn te constateren. Het is dan ook een misverstand om te menen dat bewustzijn is gelokaliseerd in de hersenen. Hersenen faciliteren ons bewustzijn. Het is nog steeds een onbewezen hypothese dat bewustzijn en herinneringen in onze hersenen worden geproduceerd en opgeslagen.
Volgens Van Lommel zijn de grondslagen van de – zoals non-lokaliteit, complementariteit van golf en deeltje, verstrengeling en non-lokale ruimte met waarschijnlijkheidsgolven – essentieel om de relatie tussen bewustzijn en de hersenen te kunnen begrijpen.
Wat mij betreft wordt Eindeloos bewustzijn verplichte literatuur voor studenten in de biologie, geneeskunde en menswetenschappen. De conclusies mogen van mij al worden onderwezen in het voortgezet onderwijs.
Rouwverwerking bij verlies van geliefd huisdier 